USTAWIENIA

Jesteś na: Gmina Informacje o gminie Katalog miejscowości Głusk
Głusk

Początki Głuska wiążą się z osobą Tomasza Kazimierza z Drzewc Głuskiego herbu Ciołek. Pochodził z niezbyt zamożnego rodu Głuskich z Głuska pod Karczmiskami (obecnie na trasie Karczmiska- Opole Lubelskie). Tomasz Kazimierz Głuski wyróżniał się z tego rodu. Po 1674 roku Tomasz Głuski kupił Abramowice oraz Dominów i Wólkę Abramowicką1. Posiadał też liczne inne dobra w województwie lubelskim. Ówczesna Rzeczpospolita czasy swojej świetności miała już za sobą. Kraj wyniszczony wojnami z połowy XVII wieku długo nie mógł się podnieść z upadku. Tomasz Głuski pochodził z niezamożnej rodziny, ale doszedł do wielkiego majątku i znaczenia w województwie lubelskim. Jednym ze sposobów okazania swojej pozycji w regionie było posiadanie miasta w swoich dobrach. Wiązało się to z prestiżem. Historycy zajmujący się początkami Głuska napisali: Założenie miasta przez Tomasza Głuskiego być może spowodowane było względami ambicjonalnymi2. W 1688 roku Tomasz Kazimierz Głuski założył miasto Głusko. Nazwa nawiązywała do jego rodowej posiadłości i nazwiska. Dokument lokacyjny miasta nie zachował się. Być może istniało tylko pozwolenie wydane przez Jana III Sobieskiego na założenie miasta. Na założenie miasta musiała istnieć bowiem zgoda królewska. W dokumencie lokacyjnym Tomasz Głuski określał prawa i obowiązki tutejszych mieszczan. Obciążenia mieszczan wobec dziedzica nie były zbyt duże. Na początku otrzymali oni wolniznę, czyli kilkuletni czas zwolnień podatkowych. Głusko zostało założony na gruntach wykrojonych z dwóch graniczących ze sobą wsi: Abramowic i Dominowa3. Wytyczono wtedy rynek, którego zarysy można odnaleźć do chwili obecnej. W 1689 roku miasto otrzymało królewski przywilej na jarmarki i targi tygodniowe. Ten dokument zachował się w odpisie do dnia dzisiejszego i jest najstarszym pisanym dokumentem dotyczącym Głuska4 (patrz aneks). Tomasz Kazimierz Głuski dbał o miasto, o czym świadczy pozyskanie królewskiego przywileju na targi i jarmarki. On też był fundatorem ratusza miejskiego, który istnieje po dziś dzień (tak zwany murowaniec). Przełom XVII i XVIII wieku to czas rozwoju miasta. Niestety przemarsze wojskowe w 1707 i 1716 roku znacznie zniszczyły miasto5. Na początku XVIII wieku osiedlili się tutaj Żydzi. Zachował się dokument opłacanej przez nich dziesięciny na rzecz kościoła w Abramowicach w imieniu Tomasza Głuskiego z 1704 roku. Obecność Żydów wskazuje, że oprócz rolnictwa mieszkańcy miasta utrzymywali się także z handlu i rzemiosła6. Po śmierci Tomasza Głuskiego Głusk miasto odziedziczyła jego córka Urszula Głuska wraz z mężem kasztelanem lubelskim i starostą wąwolnickim Felicjanem Gałęzowskim. Kolejnymi dziedzicami są ich potomkowie. W 1750 roku nastąpił podział majątku. Dobra abramowickie otrzymuje syn Andrzej Gałęzowski (objął także pałac w Lublinie)7. Kolejnymi dziedzicami miasta byli Kossowscy. W latach 1786-1833 Głusk należał do Wojciecha Gałęzowskiego8. W tamtych czasach miasta prywatne były całkowicie uzależnione od właścicieli miasta. W 1768 roku ustawa sejmowa nadawała właścicielom prawo propinacji. Ustawa z 1775 roku mówiła „miasta i miasteczka dziedziczne ziemskie zupełnej woli i rozporządzeniu dziedziców zostawuję się9. Mieszczanie byli ludźmi wolnymi, mogli swobodnie przenosić się z miejsca na miejsce i wybierać zawód. Podlegali władzy sądowej właścicieli miasta. Prawa i obowiązki mieszczan Głuska nigdy nie zostały w pełni opisane. Opis statystyczny z 1820 roku wspomina, że brak było takowego dokumentu. Wspomina się, że podlegali oni obowiązkom dworskim. Zapewne również musieli odrabiać pańszczyznę dworską10. W 1787 roku w Głusku mieszkało 413 osób w tym wielu Żydów. Na początku XIX wieku mieli oni własną bożnicę, łaźnię i szkołę11. Na mocy dekretu księcia Fryderyka Augusta o organizacji władz administracyjnych w departamencie lubelskim z 23 lutego 1809 roku miasta prywatne otrzymały strukturę prawno-administracyjną. Na czele miasta stał urząd municypalny z burmistrzem mianowanym przez księcia. W 1811 roku burmistrzem Głuska został mianowany jego właściciel. W czasach Królestwa Polskiego (od 1815 roku) burmistrzami nie mogli być właściciele miast. W tym czasie dziedzic miasta przekazał na rzecz władz miejskich 10 morgów gruntów wraz z pastwiskiem. Mieszczanie Głuska na początku XIX wieku opłacali na rzecz dziedzica podatki zwane grobelne i mostowe oraz jarmarczne. Karczmy płaciły opłaty od muzyki w karczmach. Mieszczanie mogli wyrabiać na własne potrzeby piwo, ale płacili specjalne podatek 1 zł od ćwierci słodu. Płacili także podatki gruntowe i podatek od domu. Czynsze od Żydów były większe. Żydzi płacili dodatkowo podatek od łaźni. W 1820 roku miasta posiadało 240 morgów i 185 prętów obszaru. Większość mieszkańców trudniła się rolnictwa. Przełom XVIII i XIX wieku to czas licznych wojen. Dopiero po 1815 roku kraj zaczął się rozwijać gospodarczo. Jest to jednocześnie czas rozwoju Głuska. W raporcie za 1825 rok notowano tutaj jedenastu rzemieślników, byli to: Jan Czernicki – ślusarz, Szymon Czernicki- ślusarz, Maciej Kraśnicki –stelmach, Franciszek Wrześnioski – stelmach, Łukasz Wrześnioski- stelmach, Paweł Wójcik- kołodziej, Jan Myśliborski- bednarz, Jędrzej Snierski (?)- szewc, Franciszek Czernicki- szewc , Błażej Sęduni (?)- szewc i Piotr- szewc. W Głusku działało też jedenaście warsztatów tkackich. Według raportu burmistrza Głuska z 1825 roku miejscowi tkacze wyrabiali 20 000 łokci płótna rocznie12. W następnych latach spadło znaczenie tkactwa w Głusku, za to rozwinęło się znacznie rzemiosło i handel. W 1828 roku notowano 28 rolników i 36 rzemieślników, w tym 6 szewców i krawców, 8 płócienników, 4 kołodziei, 5 piekarzy oraz 20 przekupniów i handlarzy. Ówczesny Głusk posiadał 83 domy, w tym 3 murowane oraz 774 mieszkańców. W stosunku do sąsiednich miast Głusk miał małe znaczenie gospodarcze. W 1827 roku dochody miasta wyniosły 1 275 zł. W tym samym czasie dochody Piask wyniosły 6 500 zł, a Lublina 109 910 zł. W 1833 roku drogą licytacji Głusk kupił Kazimierz Grabowski13. Kolejne lata to czas rozwoju Głuska. Zapewne pomogła miasteczku gospodarna ręka Grabowskich, ówczesnych właścicieli miasta. Z ramienia Głuskich wieloletnim burmistrzem Głuska (oraz wójtem gminy Abramowice) był niejaki Libicki. Według danych z połowy XIX stulecia w Głusku mieli siedzibę następujący rzemieślnicy:

Wincenty Czyżewski

Cieśla

Roch Ziarno

Cieśla

Karol Czernicki

Cieśla

Wojciech Stępniewski

Cieśla

Jan Wróblewski

Cieśla

Antoni Sarzyński

Cieśla

Jacenty Czyżewski

Tkacz

Jankiel Apelbaum

Tkacz

Mikołaj Łomański

Tkacz

Frajm Wajber

Tkacz

Józef Gilewski

Kowal

Jan Jarosiewicz

Kowal

Moszek Arbes

Krawiec

Aron Sztajberg

Krawiec

Hazkiel Curenberg

Krawiec

Manasia Kozenberg

Krawiec

Marym Akierman

Krawiec

Lejba Gierzeberg

Krawiec

Fajwel Buchenberg

Krawiec

Lek Hartbarg

Krawiec

Benedykt Kraśnicki

Kołodziej

Józef Kraśnicki

Kołodziej

Moszek Szutmajcher

Muzykant

Szul Szolwierz

Muzykant

Wojciech Darewicz

Młynarz

Józef Sarzyński

Mularz

Wojciech Sarzyński

Mularz

Michał Dzięglewski

Stolarz

Szmul Karenblet

Piekarz

Izrael Ezachtberg

Szklarz

Mendel Dorentajfer

Szklarz

Jan Brzycki

Szewc

Szloma Szustman

Szewc

Józef Derewicz

Szewc

Jankiel Eigles

Szewc

Moszek Gliskich

Szewc14

 

 

 

W 1852 roku nowym właścicielem miasta został Feliks Strojnowski mąż Marii- córki Franciszka Grabowskiego. Nowi właściciele miasta rozpoczęli swoje rządy od przejęciu wszelkich dochodów miasta i zwiększenia powinności dworskich. Każdy mieszkaniec musiał płacić po 90 kopiejek od każdej ćwierci morgi uprawianej ziemi oraz po 45 kopiejek od domu. Ponadto zostali zobowiązani do odrabiania po 2 dni z morgi pola rocznie oraz po 10 dni z domu rocznie. Nagły wzrost obciążeń spowodował opór mieszczan. Zarzucano dziedzicowi, „że dopiero teraz taki niespotykany nigdzie podatek nałożył”15. Sprawa powinności mieszkańców Głuska spowodowała długoletnie procesy sądowe. Dodatkowo bliskość Lublina powodowała dużą konkurencję i powolny upadek miasta. Opis miasta z 1860 roku informował: „szynkarze trunków krajowych 1, rzeźnicy 12, przekupnie różni i handlarze 4, kowale i ślusarze 1, stelmach i kołodziej 3, krawcy 8, piekarze 12, szynkarze soli 7, rolnicy 36, cyrulicy 2, tkacze i płóciennicy 1, zarobnicy (robotnicy najemni) 28, szewców 8”16. Dodatkowo miast często padało ofiarą pożarów z powodu drewnianej zabudowy oraz epidemii. W 1860 roku Głusk liczył 659 mieszkańców, w tym 369 Żydów. W mieście notowano w tym czasie 63 domy, w tym 2 murowane. W 1865 roku w mieście mieszkało już 768 osób. Rosła szybko liczba ludności żydowskiej. W 1860 roku w mieście znajdowały się ulice: Lubelska, Nadrzeczna, Przechodnia i Rynek17. W czasie uwłaszczenia (1864-1865) mieszkańcy Głuska otrzymali 324 morgi gruntów i 116 prętów. Rolnictwo stało się głównym źródłem utrzymania mieszkańców miasta18.W latach pięćdziesiątych XIX wieku burmistrzem Głuska był Józef Czajkowski. Jego rządy skończyły się aresztowaniem w 1857 roku i wieloletnim procesem karnym19. Ostatnim burmistrzem Głuska był Feliks Grądzki syn Antoniego20. Władze Królestwa Polskiego określały Głusk jako miasto nierozwijające się i z końcem 1869 roku Głusk zostaje przeniesiony do rangi osady. Większość mieszkańców utrzymywała się z rolnictwa. Notowano zaledwie kilka murowanych budynków. Żadna ulica nie była brukowana. Miasto włączono do gminy wiejskiej Zemborzyce. Dawny ratusz miejski został przekazany przez właścicieli Abramowic na karczmę. Osady miejskie nie miały praw przysługujących miastom, lecz miały na przykład osobny budżet. Dochody czerpano głównie z prawa do handlu. Wydatki szły na utrzymanie czystości osady i rozbudowę infrastruktury (drogi, chodniki, studnie, utrzymanie targowiska). Mimo utraty praw miejskich w Głusku trzy raz w roku odbywały się jarmarki. W samym 1870 roku przywieziono na miejscowe jarmarki towary za sumę 3 200 rubli, sprzedano towary o wartości 3 000 rubli.21 Po włączeniu Głuska do gminy Zemborzyce przeniesiono do Zemborzyc siedzibę władz gminnych.22 Mimo utraty praw miejskich Głusk rozwijał się. Świadczy o tym wzrost liczby mieszkańców. W 1865 roku notowano tutaj 768 osób, w 1869 już 799 osób, w 1882 roku -873 osoby, w 1887 -771 osób, w 1890 roku –859 osób. W 1899 roku notowano w Głusku 97 domów. Na początku XX wieku w tej osadzie, w której dominowali Żydzi, zaczęły powstawać polskie organizacje społeczne i gospodarcze. W 1910 roku w Głusku powstała spółdzielnia o nazwie „Całokształt”. Prezesem spółdzielni został Karol Podolski, kasjerem (skarbnikiem) Karol Malkiewicz, sekretarzem Karol Kraśnicki23. Już w rok później zmieniły się władze spółdzielni. Prezesem został Jan Szprynger, sekretarzem Jan Mordel, kasjerem Kazimierz Zieliński24. Drewniana osada o ciasnej zabudowie często padała ofiarą pożarów. W jednym z nich spaliła się dawna ulica Kowalska, wschodnia część rynku oraz dzielnica żydowska (między dawnymi ulicami Spółdzielczą, Młyńską i Niecałą). Na początku XX wieku właściciel pobliskich Abramowic Weisberg zbudował w Głusku nową bożnicę. W tym czasie zaczęły powstawać w obrębie rynku liczne drewniane domy ludności żydowskiej. Tuż po zakończeniu I wojny światowej w Głusku notowano 928 mieszkańców (dane z 1921 roku). Znaczny odsetek ludności stanowili Żydzi. W latach trzydziestych XX wieku liczba mieszkańców przekroczyła 1 000. Okres międzywojenny to czas rozwoju Głuska. Uporządkowano główną ulicę miasta – Lubelską. Wybudowano murowany piętrowy budynek szkoły w 1928 roku. Zbudowano dwupiętrowy młyn parowy w 1928 roku. Należał on do spółki Skoczkowski, Łukasik i Podolski. W 1935 roku w młynie ruszył generator elektryczny i osada Głusk po raz pierwszy została oświetlona. Dawny ratusz (murowaniec) do 1916 roku był użytkowany jako karczma. W 1934 roku został gruntowanie przebudowany i z tego okresu pochodzi jego współczesny wygląd. W okresie międzywojennym w Głusku notowano wiele zakładów usługowych. Najwięcej było cieśli. Nie było żadnych zakładów przemysłowych. Istniały natomiast spółdzielnie „Jedność” i „Łączność” oraz Kasa Stefczyka. Działała apteka, punkt felczerski. W okresie międzywojennym w Głusku prężnie działała Ochotnicza Straż Pożarna. We władzach OSP działały główne postacie z władz gminnych. Na początku lat trzydziestych skład władz OSP Głusk przedstawiał się następująco:

 

WYKAZ SKŁADU OSOBOWEGO ZARZĄDU OSP GŁUSK

Nazwisko i imię

Wiek

Zawód

Miejsce zamieszkania

Data wyboru

Stanowisko

Skoczkowski Teofil

1891

Przemysłowiec

Osada Głusk

21 VI 1931

Prezes

Skoczkowski Jan

1888

Mechanik

Osada Głusk

9 V 1929

Skarbnik

Wrzesiński Roman

1909

Rachmistrz urzędu gminnego

Osada Głusk

4 IX 1932

Sekretarz

Bobkiewicz Stanisław

1894

Wójt gminy

Osada Głusk

25 V 1930

Naczelnik

Mordel Albin

1897

Masarz

Osada Głusk

4 IX 1932

Zastępca naczelnika

Szalak Feliks

1880

Kowal

Osada Głusk

25 V 1930

Gospodarz

 

 

 

 

 

 

 

W skład OSP Głusk należeli ponadto jak członkowie OSP: Paździerski Jan, Czernicki Czesław, Panasiewicz Feliks, Panasiewicz Wincenty, Palusiński Szymon, Szalak Karol syn Szymona, Stępniewski Stanisław, Robak Bolesław, Wójcik Jan, Wrześniewski Stanisław, Szalak Adolf, Czernicki Karol, Stępniewski Aleksander, Maśkiewicz Józef, Paździerski Stanisław, Kremer Kazimierz, Kremer Jan, Skoczkowski Szczepan, Łukasik Edward, Mańkowski Antoni, Szalak Karol syn Pawła, Juć Stefan, Woźniak Władysław, Łukasik Tadeusz, Górski Władysław, Paździerski Tadeusz, Szalak Antoni (stan z 1934 roku). Według danych z inspekcji OSP Głusk ta jednostka posiadała drewnianą remizę krytą dachówką, trzy sikawki, dwa węże parciane, trzy drabiny, dwa wozy konne w tym jeden „pod sikawkę”. Stan taboru oceniano jako dobry25.

LATA WOJNY

W czasie okupacji niemieckiej zmieniła się zupełnie struktura demograficzna osady. Większość mieszkańców stanowili Żydzi. Na przykład dnia 6 listopada 1941 roku przekazano mieszkańcom miasta, za pośrednictwem sołtysa, że Żydom nie wolno opuszczać miejsca zamieszkania pod karą śmierci. Taka sama kara spotykała tych, którzy ich ukrywali. Niedługo potem Żydzi z Głuska zostali wywiezieni i wymordowani. W 1943 roku z rozkazu niemieckiego zostały zniszczone zabudowania żydowskie wokół rynku. Zdewastowano także żydowski cmentarz –kirkut. Część macew ukryli i potem wywieźli ocalali z Zagłady Żydzi. Część została użyta do brukowania ulicy Brzozowej w Głusku26.

LATA POWOJENNE

Głusk przed wojną liczył ponad 1 000 mieszkańców. W 1945 roku w osadzie notowano zaledwie 686 osób. Przez następne lata osada nie mogła się podnieść po zniszczeniach. W 1961 roku w Głusku mieszkało 650 osób. W 1984 roku notowano 122 budynki i 489 mieszkańców27. Jesienią 1944 roku w Głusku formowano 3 Dywizję Artylerii Przeciwlotniczej II Armii Wojska Polskiego. Głusk w latach 1944-1954 był siedzibą władz gminnych. W latach 1955-1972 siedzibę miała tu Gromadzka Rada Narodowa. Od 1973 roku do dziś znajduje się w Głusku Urząd Gminy Głusk. Powojenny Głusk stał się osadą rolniczą z niewielką liczbą zakładów rzemieślniczych w stosunku do czasów przedwojennych. Handel i usługi zostały zdominowane przez Gminną Spółdzielnię Samopomoc Chłopska. W 1955 roku przemianowano nazwy ulic w Głusku. Ulicę przebiegającą przez Głusk z Lublina do Jabłonny nazwano imieniem Generała Świerczewskiego. Pozostałe ulice nazwano tradycyjnie: Strażacka, Rolna, Krótka, Przechodnia, Polna, Szkolna, Przemysłowa, Piekarska, Nadrzeczna, Spółdzielcza. Natomiast plac między ulicami Szkolną i Przechodnią nazwano placem Marszałka Rokossowskiego. Do nazw przedwojennych powrócono w 1960 roku. Ulice znowu nazywały się: Lubelska, Młyńska, Krótka, Brzozowa, Kowalska, Niecała, Zaciszna28. W latach osiemdziesiątych jeszcze dwa razy zmieniano w Głusku nazwy ulic. W 1957 roku przywrócono jarmarki w Głusku. W 1960 roku na miejscu dawnych domów żydowskich w rynku zbudowano zieleniec. W Głusku miała siedzibę Gminna Spółdzielnia, Urząd Pocztowy, Posterunek Milicji Obywatelskiej. W latach obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego oddano do użytku Dom Kultury. Uroczystość miała miejsce 22 lipca 1965 roku. W następnych latach miejscowy Dom Kultury stał się prężnym ośrodkiem kulturalnym. W latach sześćdziesiątych w starym budynku Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej uruchomiono Ośrodek Zdrowia. W osadzie pojawiły się pierwsze chodniki, ławki, uliczne lampy. W następnych latach zbudowano nowy Ośrodek Zdrowia (1984) oraz budynek szkoły podstawowej. W Głusku powstała też Baza Sprzętu w Przedsiębiorstwie Transportowym Budownictwa Rolniczego. W 1989 roku Głusk został włączony w granice administracyjne miasta Lublina. Rozpoczął się kolejny etap rozwoju osady.

1 Głusk, k. Lublina, skrócone studium historyczno-urbanistyczne, Lublin 1984, Zbigniew Pastuszak, s. 13.

2 Tamże.

3 Tamże.

4 Kopia znajduję się w zasobie archiwalnym Biblioteki im. H. Łopacińskiego w Lublinie.

5 Tamże.

6 Tamże.

7 Tamże.

8 Szczegóły patrz Abramowice.

9 Tamże, s. 15.

10 Tamże.

11 Tamże.

12 APL, Akta miasta Głuska.

13 Głusk, k. Lublina, skrócone studium historyczno …..,s. 15.

14 APL, Akta miasta Głuska.

15 Głusk, k. Lublina, skrócone studium historyczno….., s. 17.

16 Tamże, s. 17.

17 Tamże, s. 22.

18 Tamże, s. 18.

19 APL, Naczelnik Powiatu Lubelskiego. Śledztwo w sprawie Józefa Czajkowskiego burmistrza miasta Głuska 1857-1866.

20 „Pamjatnaja knizka Ljublinskoj gubernii na god 1870”, s.24.

21 Tamże, 79.

22 „Pamjatnaja knizka Ljublinskoj gubernii na god 1871”, s.80.

23 Tamże, s.124.

24 Tamże.

25 Akta gminy Zemborzyce, sygn. 1538.

26 Głusk, k. Lublina, skrócone studium …, s. 19.

27 Tamże, s. 19.

28 APL, Prezydium GRN Głusk, sygn. 18, k. 70.